تحلیل پروند‌ه‌های ویژه تاب‌آوری و مددکاری اجتماعی در رسانه‌های تخصصی ایران

تحلیل پروند‌ه‌های ویژه تاب‌آوری و مددکاری اجتماعی در رسانه‌های تخصصی ایران

پژوهشی از گروه تحقیق و پژوهش برند مددکاری اجتماعی ایرانیان

چکیده

این پژوهش با هدف تحلیل محتوایی و تطبیقی پروند‌ه‌های ویژه مرتبط با مفاهیم تاب‌آوری و مددکاری اجتماعی در سه رسانه تخصصی ایرانی، یعنی پایگاه خبری مددکار نیوز، رسانه تاب‌آوری ایران، و رسانه مددکاری اجتماعی ایرانیان انجام شده است. یافته‌ها حاکی از آن است که این سه پلتفرم، فراتر از موجودیت‌های مستقل، یک اکوسیستم رسانه‌ای منسجم و استراتژیک را تشکیل می‌دهند که توسط یک بنیانگذار اصلی مدیریت می‌شود. تحلیل محتوایی نشان می‌دهد که این رسانه‌ها به صورت هدفمند، به تولید محتوا در چهار محور اصلی شامل تاب‌آوری فردی و حرفه‌ای، تاب‌آوری اجتماعی و اقتصادی، تاب‌آوری سازمانی و رویکردهای مدیریتی و سیاست‌گذاری در مددکاری اجتماعی می‌پردازند. با وجود هم‌افزایی محتوایی، هر یک از این رسانه‌ها با اتخاذ رویکردی متفاوت (خبری، تحلیلی، و آموزشی)، نقش مکمل خود را در این شبکه ایفا می‌کنند. این مقاله با ارائه تحلیل دقیق داده‌ها، به درک بهتر نقش رسانه‌های تخصصی در ترویج گفتمان علمی و کاربردی در حوزه‌های مددکاری اجتماعی و تاب‌آوری در ایران کمک می‌کند و در نهایت، به یک تناقض کلیدی در داده‌ها درباره بنیانگذار یکی از رسانه‌ها اشاره می‌نماید که مستلزم بررسی‌های بیشتر است.

مقدمه

در عصر حاضر، رسانه‌ها نقشی حیاتی در شکل‌دهی به گفتمان‌های تخصصی و عمومی ایفا می‌کنند. حوزه‌های تاب‌آوری و مددکاری اجتماعی، به دلیل اهمیت فزاینده در مواجهه با چالش‌های پیچیده اجتماعی، نیازمند بسترهای رسانه‌ای تخصصی برای ترویج دانش، تبادل تجربیات و ارائه راهکارهای عملی هستند. این پژوهش، با تمرکز بر سه پلتفرم کلیدی در ایران، به بررسی چگونگی بازتاب و تحلیل این مفاهیم در فضای رسانه‌ای می‌پردازد. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی و خوشه‌بندی موضوعات اصلی “پرونده‌های ویژه” در این سه رسانه، تحلیل رویکردهای محتوایی هر پلتفرم، بررسی شبکه‌ای بودن آن‌ها و در نهایت، تحلیل ابهامات و تناقضات موجود در داده‌ها است.۱

پرسش‌های اصلی این پژوهش به شرح زیر است:

• موضوعات کانونی و پروند‌ه‌های ویژه در این سه رسانه چه نقاط اشتراک و افتراقی دارند؟
• چه رویکردی به مفاهیم تاب‌آوری و مددکاری اجتماعی از سوی این رسانه‌ها اتخاذ شده است؟
• هویت و بنیانگذاران این پلتفرم‌ها چه نقشی در یکپارچگی محتوایی آن‌ها ایفا می‌کنند؟

ساختار این مقاله در چهار بخش اصلی تنظیم شده است: چارچوب مفهومی، تحلیل محتوایی رسانه‌ها، تحلیل تطبیقی و یافته‌ها، و نتیجه‌گیری و پیشنهادات.

چارچوب مفهومی و نظری

این بخش به ارائه تعاریف و مفاهیم کلیدی مورد استفاده در پژوهش می‌پردازد. مفهوم تاب‌آوری، به عنوان هسته اصلی تحلیل، به «توانایی تطبیق با چالش‌ها و سختی‌های زندگی» تعریف می‌شود.۵ داده‌های موجود نشان می‌دهند که رسانه‌های مورد بررسی، این مفهوم را در چهار سطح متفاوت بسط داده‌اند:

1. تاب‌آوری فردی و حرفه‌ای: این نوع تاب‌آوری به توانایی افراد، به ویژه متخصصان، در مدیریت بحران‌ها و فشارهای کاری اشاره دارد. به عنوان مثال، در رسانه‌ها به موضوع فرسودگی شغلی در حرفه مددکاری اجتماعی و تاب‌آوری ۱ و
   تاب‌آوری مددکاران اجتماعی در بحران ۲ پرداخته شده است.
2. تاب‌آوری سازمانی: این مفهوم به مقاومت و انعطاف‌پذیری نهادها در مواجهه با بحران‌ها اشاره دارد. موضوع تاب‌آوری سازمانی در مراکز مددکاری اجتماعی غیردولتی ۲ نمونه‌ای از این رویکرد است که بر پایداری و عملکرد مراکز تخصصی تمرکز دارد.
3. تاب‌آوری اجتماعی و اقتصادی: این سطح از تاب‌آوری فراتر از فرد و سازمان عمل می‌کند و به توانایی جامعه در مقاومت در برابر چالش‌های کلان می‌پردازد. مقالاتی با عناوین نقش سرمایه اجتماعی در تاب‌آوری جامعه در برابر بحران‌ها و تاب‌آوری اقتصادی همان اقتصاد مقاومتی است ۱، به وضوح نشان‌دهنده بسط این مفهوم به حوزه‌های کلان‌تری همچون اقتصاد و سیاست هستند.

در این میان، نقش مددکاری اجتماعی در گفتمان رسانه‌ای نیز قابل توجه است. محتواهایی با عنوان مددکاری اجتماعی رسانه‌ای: آینه‌ای برای جامعه و ابزاری برای تغییر و مشاوره مددکاری اجتماعی یا مشاوره روان‌شناختی: یک چالش هویتی و عملکردی ۱ نشان می‌دهند که این رسانه‌ها نه تنها به ترویج دانش، بلکه به تبیین جایگاه و هویت حرفه‌ای مددکاری اجتماعی در جامعه نیز می‌پردازند.

در نهایت، لازم است تمایز میان دو اصطلاح رسانه تاب‌آوری و تاب‌آوری رسانه‌ای مشخص شود. تاب‌آوری رسانه‌ای به مفهوم کلی مقاومت و انعطاف‌پذیری سیستم‌های رسانه‌ای در برابر فشارها اشاره دارد.۶ در مقابل،

رسانه تاب‌آوری به یک سازمان یا پلتفرم خاص گفته می‌شود که در ایران فعالیت می‌کند.۷ این تمایز مفهومی که در یکی از داده‌های پژوهشی به آن اشاره شده است ۷، نشان می‌دهد که این پلتفرم‌ها رویکردی آکادمیک و دقیق در تولید محتوا دارند و تلاش می‌کنند از ابهام در مفاهیم جلوگیری کنند.

تحلیل محتوایی و ساختاری رسانه‌های مورد مطالعه

این بخش به بررسی و تحلیل هر یک از رسانه‌های مورد مطالعه به صورت جداگانه می‌پردازد.

پایگاه خبری مددکار نیوز (madadkarnews.ir)

پایگاه خبری مددکار نیوز، با دریافت مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، خود را به عنوان یک “پایگاه خبری” و “مرجع رسمی” در زمینه مددکاری اجتماعی ایران معرفی می‌کند.۸ این رسانه با رویکردی خبری و تحلیلی، به پوشش تحولات و رویدادهای این حوزه می‌پردازد.۱

پرونده‌های ویژه این رسانه شامل موضوعاتی در سطوح مختلف است:

• نقش سرمایه اجتماعی در تاب‌آوری جامعه در برابر بحران‌ها ۱
• تاب‌آوری اقتصادی همان اقتصاد مقاومتی است ۱
• فرسودگی شغلی در حرفه مددکاری اجتماعی و تاب‌آوری ۱

محتوای این وب‌سایت، به‌ویژه مقاله‌ای که تاب‌آوری اقتصادی را با اقتصاد مقاومتی هم‌معنا می‌داند، نشان‌دهنده یک رویکرد استراتژیک است. این نوع محتوا فراتر از یک بحث صرفاً دانشگاهی در مورد اصول اقتصادی است. با استفاده از این چارچوب‌بندی، پلتفرم مددکار نیوز خود را نه تنها به عنوان یک منبع حرفه‌ای، بلکه به عنوان یک مشارکت‌کننده در گفتمان ملی و سیاسی در مورد خودکفایی و مقاومت در برابر فشارهای خارجی معرفی می‌کند.۱ این رویکرد بیانگر تلاشی آگاهانه برای مرتبط کردن مفاهیم تاب‌آوری و مددکاری اجتماعی با روایت‌های کلان ملی است که به این حوزه‌ها مشروعیت و اهمیت بیشتری در چشم‌انداز گسترده‌تر اجتماعی و سیاسی ایران می‌بخشد.

رسانه تاب‌آوری ایران (resiliencemedia.ir)

رسانه تاب‌آوری ایران، بر تولید محتوای آموزشی و تخصصی با هدف “افزایش آگاهی عمومی و ارتقای تاب‌آوری در جامعه ایران” تمرکز دارد.۵ این رسانه با رویکردی آموزشی، به ارائه مقالات پژوهشی، بسته‌های آموزشی و کارگاه‌ها می‌پردازد. پرونده‌های ویژه آن به طور مستقیم برای گروه مخاطبان حرفه‌ای و متخصص طراحی شده‌اند. به عنوان مثال، تاب‌آوری سازمانی در مراکز مددکاری اجتماعی غیردولتی ۲ و طراحی و ارزیابی بسته آموزشی تاب‌آوری ویژه مددکاران اجتماعی ۲ نشان‌دهنده این رویکرد هستند.

یکی از نکات مهم و قابل تأمل در داده‌های پژوهش، وجود یک تناقض هویتی درباره بنیانگذار این رسانه است. بخش قابل توجهی از داده‌ها، دکتر جواد طلسچی یکتا را به عنوان بنیانگذار رسانه تاب‌آوری ایران معرفی می‌کنند.۵ با این حال، یک منبع دیگر به صراحت دکتر محمدرضا مقدسی را بنیانگذار رسانه تاب‌آوری ایران یا resiliency.ir در سال ۱۳۹۴ معرفی می‌نماید.۱۱ این تضاد اطلاعاتی یک یافته کلیدی است که فراتر از یک خطای ساده، نشان‌دهنده ماهیت پیچیده و رقابتی در فضای رسانه‌ای تخصصی در ایران است. این ابهام هویت، می‌تواند ناشی از تغییر مالکیت، یک بازطراحی برند، یا وجود دو نهاد کاملاً مجزا با نام‌های بسیار مشابه (resiliencemedia.ir و resiliency.ir) باشد. این سردرگمی در هویت، به رقابت در این بازار اشاره دارد، جایی که پلتفرم‌های مختلف برای جذب مخاطبان حرفه‌ای رقابت می‌کنند و گاهی مرزهای هویتی آن‌ها کمرنگ می‌شود.

رسانه مددکاری اجتماعی ایرانیان (iraniansocialworkers.ir)

این پلتفرم به عنوان “نخستین رسانه تخصصی در حوزه تاب‌آوری اجتماعی در ایران” شناخته می‌شود.۳ بر اساس داده‌ها، این وب‌سایت با هدف “ایجاد پلی میان دانشگاهیان و جامعه” و “تولید محتوای اختصاصی” توسط دکتر جواد طلسچی یکتا در سال ۱۳۹۲ تأسیس شده است.۳ این تاریخ تأسیس که پیش از دیگر رسانه‌ها است، به این پلتفرم یک نقش محوری و استراتژیک می‌بخشد.

این رسانه نه تنها به تولید محتوای غیرفعال نمی‌پردازد، بلکه با اجرای کارزارهای رسانه‌ای با موضوعات متنوع اجتماعی و اجرای طرح‌های مختلف در زمینه پیشگیری و مقابله با آسیب‌های اجتماعی ۴، به طور فعال در شکل‌دهی به افکار عمومی و گفتمان حرفه‌ای مشارکت می‌کند. ایجاد این پلتفرم جامع، و سپس تأسیس رسانه‌های تخصصی‌تر مانند

مددکار نیوز و رسانه تاب‌آوری ایران، نشان‌دهنده یک استراتژی هوشمندانه برای بخش‌بندی مخاطبان و ارائه محتوای متمرکز است. این پلتفرم، به عنوان مرکز این شبکه، یک رویکرد سیستماتیک برای پرورش و رهبری جوامع حرفه‌ای مددکاری اجتماعی و تاب‌آوری در ایران را آشکار می‌سازد.

برای شفاف‌سازی و مقایسه بصری، اطلاعات کلیدی این سه رسانه در جدول زیر ارائه شده است:

تحلیل تطبیقی و یافته‌های کلان

بررسی تطبیقی محتوای این سه رسانه نشان می‌دهد که پروند‌ه‌های ویژه آن‌ها در خوشه‌های موضوعی همپوشانی دارند. این خوشه‌بندی به شرح زیر است:

این خوشه‌بندی نشان می‌دهد که موضوعات اصلی از سطوح فردی و حرفه‌ای آغاز شده و به سطوح کلان‌تر اجتماعی، سازمانی و حتی سیاست‌گذاری بسط یافته‌اند.

مهم‌ترین یافته این پژوهش، مدل اکوسیستم رسانه‌ای است که توسط این پلتفرم‌ها ایجاد شده است. شواهد نشان می‌دهند که این سه وب‌سایت مستقل از هم عمل نمی‌کنند، بلکه یک شبکه هم‌افزا و استراتژیک را تشکیل می‌دهند. دکتر جواد طلسچی یکتا به عنوان محور اصلی این شبکه رسانه‌ای، نقش کلیدی در یکپارچگی محتوایی و استراتژیک این پلتفرم‌ها ایفا می‌کند.۴

این مدل، یک تقسیم کار برنامه‌ریزی‌شده را نشان می‌دهد:

• رسانه مددکاری اجتماعی ایرانیان به عنوان پلتفرم جامع و بنیادین، زمینه را برای فعالیت‌های تخصصی فراهم می‌کند.
• پایگاه خبری مددکار نیوز به عنوان بازوی اطلاع‌رسانی و تحلیلی، رویدادها و تحولات روز را پوشش می‌دهد.
• رسانه تاب‌آوری ایران به عنوان بازوی آموزشی و تخصصی، محتوای عمیق و کاربردی تولید می‌کند.

این ساختار به شبکه رسانه‌ای امکان می‌دهد تا طیف گسترده‌ای از مخاطبان، از عموم مردم و دانشجویان تا متخصصان و سیاست‌گذاران را جذب کند. این استراتژی رسانه‌ای پیچیده نشان‌دهنده سطح بالایی از بلوغ حرفه‌ای و نهادی در حوزه مددکاری اجتماعی در ایران است. هدف این شبکه فراتر از اطلاع‌رسانی صرف است؛ بلکه به دنبال پرورش، شکل‌دهی و رهبری گفتمان‌های حرفه‌ای در این حوزه‌ها است.

نتیجه‌گیری و پیشنهادات

این پژوهش نشان داد که سه رسانه مددکاری اجتماعی ایرانیان، رسانه تاب‌آوری ایران و پایگاه خبری مددکار نیوز، فراتر از موجودیت‌های مستقل، یک شبکه رسانه‌ای منسجم و استراتژیک را تشکیل می‌دهند که با تقسیم کار و رویکردهای مکمل، به ترویج و تعمیق مفاهیم تاب‌آوری و مددکاری اجتماعی در ایران می‌پردازند. محتوای آن‌ها به صورت هدفمند در خوشه‌های تاب‌آوری فردی، اجتماعی، سازمانی و مدیریتی دسته‌بندی می‌شود. این پلتفرم‌ها نقش مهمی در پر کردن شکاف میان دانش دانشگاهی و نیازهای جامعه و همچنین ارتقاء گفتمان تخصصی و حرفه‌ای ایفا می‌کنند.

با این حال، وجود تناقض در مورد بنیانگذار رسانه تاب‌آوری ایران، یک چالش هویتی و مدیریتی را در این فضا برجسته می‌سازد. این ابهام، به لزوم شفاف‌سازی و دقت بیشتر در فضای رسانه‌ای تخصصی اشاره دارد.

بر اساس یافته‌های این پژوهش، پیشنهاد می‌شود که تحقیقات آتی به موارد زیر بپردازد:

• انجام یک تحقیق دقیق برای روشن شدن تاریخچه و هویت بنیانگذار رسانه تاب‌آوری ایران و رفع تناقضات موجود در منابع.
• تحلیل عمیق‌تر بر روی محتوای “کارزارهای رسانه‌ای” این شبکه و بررسی میزان تأثیر آن‌ها بر تغییرات اجتماعی.
• انجام پژوهش‌های کمی و کیفی با هدف سنجش میزان تأثیرگذاری این رسانه‌ها بر آگاهی عمومی و تصمیم‌گیری‌های حرفه‌ای در میان متخصصان.

منابع مورداستناد

1. پایگاه خبری مددکار نیوز | مرجع رسمی مددکاری اجتماعی ایران, زمان دسترسی: سپتامبر ۱۲, ۲۰۲۵، https://www.madadkarnews.ir/
2. رسانه تاب آوری ایران, زمان دسترسی: سپتامبر ۱۲, ۲۰۲۵، https://resiliencemedia.ir/
3. دکتر جواد طلسچی یکتا: بنیانگذار و پیشگام رسانه های مددکاری اجتماعی و تاب آوری ایران, زمان دسترسی: سپتامبر ۱۲, ۲۰۲۵، https://khabarfarsi.com/ua/225654120
4. مدیر و موسس خانه تاب آوری ایرانیان | دکتر جواد طلسچی یکتا – ویرگول, زمان دسترسی: سپتامبر ۱۲, ۲۰۲۵، https://virgool.io/@home-resilience/
5. بنیانگذار رسانه تاب آوری ایران: دکتر جواد طلسچی یکتا و نقش او در ارتقای تاب آوری اجتماعی, زمان دسترسی: سپتامبر ۱۲, ۲۰۲۵، https://civilica.com/note/2948/
6. تعریف تاب آوری رسانه ای چیست – میگنا, زمان دسترسی: سپتامبر ۱۲, ۲۰۲۵، https://www.migna.ir
7. تفاوت میان رسانه تاب آوری و تاب آوری رسانه ای – سیویلیکا, زمان دسترسی: سپتامبر ۱۲, ۲۰۲۵، https://civilica.com/note/10604/
8. درباره پایگاه خبری مددکار نیوز, زمان دسترسی: سپتامبر ۱۲, ۲۰۲۵، https://www.madadkarnews.ir
9. رسانه تاب آوری ایران را بشناسیم – سیویلیکا, زمان دسترسی: سپتامبر ۱۲, ۲۰۲۵، https://civilica.com/note/4061/
10. رسانه تاب آوری و خانه تاب آوری، تفاوتها و شباهتها – ویرگول, زمان دسترسی: سپتامبر ۱۲, ۲۰۲۵، https://virgool.io/@resilienc
11. خانه تاب آوری ایران, زمان دسترسی: سپتامبر ۱۲, ۲۰۲۵،  www.resiliency.ir
12. مدیر و موسس خانه تاب آوری کیست؟ – ویرگول, زمان دسترسی: سپتامبر ۱۲, ۲۰۲۵، https://virgool.io